Gıdanın Kimliği: Besin Etiketi
Son yıllarda önemi anlaşılan besin etiketi kavramı gıdaların porsiyon, kalori, enerji değeri, besin ögeleri bilgilerini içerir ve tüketicilerin ürün hakkında bilgi sahibi olmasını sağlar. Tüketicilerin besin etiketi okuma alışkanlığına sahip olması önemlidir. Bu alışkanlık ile sağlıklı tercihler yapılması sonucunda; kronik hastalıkların görülme sıklığının azalması, kalori kontrolünün kolaylıkla yapılması ile obezite gibi hastalıkların önlenmesi beklenir. Aynı zamanda besin etiketi tüketicilerin satın alma davranışlarını kolaylaştırır. Bakanlık, bu doğrultuda gıdaların içeriği ile alakalı bazı önemli bilgilerin besin etiketinde paylaşılmasını zorunlu tutmuştur.
Besin etiketi, ambalajlanmış gıdaların laboratuvar analizi ile saptanan protein, yağ, vitamin, mineral gibi besin ögelerinin miktarı ve tüketicinin günlük alması gereken miktarın ne kadarını karşıladığının yüzde olarak belirtildiği bilgilerin yer aldığı metinlerdir. Verilen bilgiler ile tüketicilerin zararlı, güvenilir gıda kategorisine girmeyen ürünlerden kaçınmaları, bilinçli ve doğru seçim yapabilmeleri hedeflenir. Dolayısıyla besin etiketi, gıda güvenliğinin önemli parçalarından birini oluşturur. Yapılan çalışmalara göre tüketicilerin etiket okuma alışkanlığı sorulduğunda %28,5 oranında bazen, %15 oranında ise hayır sonucu alınmıştır. Etiket okumama nedenleri arasında gösterilen sebeplerden öne çıkanlar; tüketicinin aldığı ürünün içeriğini bildiğini düşünmesi, etikete güvenmemesi, yazıların çok küçük olması, etiketteki bilgilerin anlaşılmaması olmuştur. Bu sebepler doğrultusunda besin etiketini anlaşılabilir kılmak için bilinmesi gereken temel ilkelerden bahsetmek gerekir.
Besin Etiketinde Yer Alan Bilgiler Ne İfade Ediyor?
Porsiyon: Tüketilecek porsiyon miktarına göre değerlendirme yapmak gerekir. Ambalajlarda genellikle “100 gram için”, “1 porsiyon (örn:30g)” ibareleri yer alır. Besin değerleri de bu ibarelerde belirtilen miktarlara göre hazırlanır. Unutulmaması gerekir ki tüketilecek miktar değiştiğinde alınacak kalori miktarı da değişecektir. Örneğin; bir paket ürünün tamamının 200 gram olduğunu düşünelim. Besin etiketinde tuz değeri 100 gram için verilmişse, 200 gramlık ürünün tamamı tüketildiğinde vücuda alınacak tuz miktarı iki katı kadar olacaktır. Bu nedenle ürünün kaç porsiyon olduğunu bilmek şarttır ve tüketim miktarını ayarlamak için ambalajdaki ibarenin iyi anlaşılması gerekmektedir.
Kalori: Ürünün sahip olduğu kalori değeri ve kalorinin hangi besin ögesinden geldiği belirtilir. Genellikle günlük alınması gereken enerji miktarı referans alınır. Ürünü satın alırken kalori kontrolünün yapılması önemlidir. Obezite gibi birçok kronik hastalıktan korunmayı sağlar. “Light” ibareli gıdalar az kalorili olduğu düşünülerek fazla tüketilmemelidir. Bu durum oldukça zararlıdır. Kontrolsüz ve bilinçsiz tüketim gereksiz enerji alımına neden olmaktadır.
Etiketlerin üzerinde yer alan ibarelere göre gıdalarda hangi maddelerin azaltılması, hangilerinin arttırılması ve dengelenmesi gerektiğine dair hesabın dikkatle yapılması gerekir. Azaltılması, arttırılması ve dengelenmesi gereken maddeler önemlidir, inceleyelim:
Gıdalarda Azaltılması Gereken Maddeler:
Doymuş yağ: 1 paket üründe 1 gramdan daha az doymuş yağ bulunmalıdır.
Trans yağ: Bir paket üründe trans yağ içermemesine veya en fazla 0,5 gram içermesine dikkat etmek gerekmektedir.
Kolesterol: Bir paketinde 20 mg’dan daha az kolesterol içeren gıdaları tercih etmek önem taşımaktadır.
Tuz: Günlük olarak 5 gramdan fazla tuz tüketilmemelidir. Bu nedenle paketli gıdalarda 100 gram üründe 120 mg’dan fazla sodyum içermemesi, 1,25 gramdan fazla tuz içermemesi önerilir.
Şeker: Ürünün bir porsiyonunda şeker miktarı 9 gramı aşmamalıdır. Yönetmeliğe göre besin etiketinde yarı beyaz şeker, rafine şeker, şeker çözeltisi, invert şeker şurubu, glukoz şurubu, susuz dekstroz, fruktoz şurubu, mısır şurubu, maltoz şurubu gibi ibareler de üründe şeker olduğunu göstermektedir.
Karbonhidrat, protein ve yağ dengesini sağlamak önemlidir. Besin etiketinde karbonhidrat açısından eklenti şeker miktarı az, bol lif içeren ve yağ açısından az trans ve doymuş yağ içeren ürünleri seçmek gerekir.
Gıdalarda Arttırılması Gereken Maddeler:
Lif: Bir pakette 7 gramdan fazla lif içeren besinleri tercih etmek gerekmektedir.
Vitaminler ve mineraller: İlgili vitamin ve minerallerin alınmasında bir engel yoksa, etiketinde A vitamini, C vitamini, B vitamini, potasyum, kalsiyum, demir yazan gıdaları tercih etmek sağlık açısından avantajlıdır.
Besin Etiketlerinde Bazı Dikkat Edilmesi Gereken İfadeler:
Yüzde işareti (Referans Alım Değeri): Genellikle ‘%Günlük Değer’, ‘%GD’, ‘%RA’, ‘% Daily Value’ veya sadece ‘%’ olarak yer alan yüzde işareti,üründeki değerin günlük ortalama ihtiyacın ne kadarını karşıladığını göstermektedir.
Azaltılmış: “Enerjisi azaltılmıştır.” ibareli ürünlerdir. Bu ürünler, normal ürünlere göre %25 oranında daha az enerji, şeker, yağ veya kolesterol barındırır. Genellikle şeker azaltılıp tatlandırıcı ilave edilir.
UHT: İngilizce Ultra High Temperature (Ultra Yüksek Isı) anlamına gelmektedir. Kısa süreli yüksek ısı uygulanarak mevcut olabilecek sağlığa zararlı bütün mikroorganizmalar temizlenmektedir. Bu sıcaklığa evde kaynatma işlemiyle ulaşılamadığından evde kaynatılan sütler mikrobiyal açıdan UHT sütler kadar güvenli değildir. Bu işlem sayesinde süt uzun ömürlü olma özelliği kazanır, ambalaj açılmadığı sürece tazeliğini korur.
Pastörize: Yok edilmek istenen zararlı mikroorganizmaların yiyecek ya da içeceklerin belli bir sıcaklığa kadar ısıtılmasıdır. Daha çok süt ve süt ürünlerinde kullanılan bir yöntemdir.
Aspartam İçerir-İçermez: Aspartam düşük kalorili sentetik bir tatlandırıcıdır. Türk Gıda Kodeksinde belirlenen limitler dahilinde tüketilmelidir.
Besin etiketlerinde yer verilmesi gerekenler ve verilmesine gerek olmayan bilgiler Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketiciyi Bilgilendirme Yönetmeliği kapsamında belirtilmektedir. Üreticilerin bu yönetmeliğe uygun üretim yapmaları gerekir. Tüketiciler ise besin etiketi kavramı hakkında bilinçlenmeli, etiket okuma alışkanlığı kazanmalıdır.
İlginizi Çekebilir: Gıda Endüstrisinde Alerjen Kontrolü Ve Yönetimi
Kaynakça:
Food Label Use and Its Relation to Dietary Intake among US Adults NICHOLAS JAY OLLBERDING, PhD; RANDI L. WOLF, PhD; ISOBEL CONTENTO, PhD
Tüketicilerin Gıda Etiketlerine Yönelik Tutum ve Davranışları F. Esra Güneş , Şule Aktaç, B. İrem O. Korkmaz Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü, İstanbul
TÜRK GIDA KODEKSİ GIDA ETİKETLEME VE TÜKETİCİLERİ BİLGİLENDİRME YÖNETMELİĞİ
