Mucizevi Bitki: Mor Reyhan
Uzun yıllardır gıda, ilaç ve kozmetik alanlarında kullanılan reyhan, insan sağlığına olumlu etkileriyle bilinen tıbbi ve aromatik bitkilerdendir. Gıda sanayisinde özellikle baharat, uçucu yağ olarak yer bulmakta; fırıncılık ürünleri, şekerleme, içecek ve aroma katkı maddesi üretiminde kullanılmaktadır.
Ballıbabagiller familyasından, Ocimum basilicum türünün bir alt varyetesi olan reyhanın diğer adı fesleğendir. Güzel kokulu bu bitkinin anavatanının tropik Asya veya Afrika olduğu düşünülmektedir. Bazı ülkelerin doğal olarak florasında bulunurken, florasında doğal olarak bulunmayan ülkelerde ise reyhanın kültür formları yetiştirilmektedir. Türkiye de kültür formlarını yetiştiren ülkeler arasında yer alır.
Yetiştirilme Koşulları
Coğrafi işaretli ilk tıbbi ve aromatik bitki Arapgir mor reyhanıdır. Bu bitki türü üzerinde yapılan araştırma ve çalışmalardan elde edilen yetiştirilme koşullarına aşağıda yer verilmiştir.
- Ocak-Nisan ayları arasında ekimi yapılan reyhan tohumlarının yaklaşık 20˚C sıcaklıkta 7-10 gün arasında çimlendiği görülmektedir.
- Nem seven bir bitkidir. Toprak ve iklim şartlarına göre sulama miktarı ve sıklığı değişim göstermektedir. Ortalama 4 ila 8 gün aralıkla sulanması gereklidir.
- Vejetasyon dönemi boyunca iyi bakım koşullarında 3-4 kez yenilebilir olarak değerlendirilen kısımları hasat edilir. Hasat olgunluğuna gelmiş ve kartlaşmayan sürgün ve yaprakları birinci yaprak boğumunun üzerinden kesilerek demetler halinde pazara satış için gönderilir. İklim ve bakım koşullarının elverişli olması ürünün iki veya üç hafta sonra tekrar hasat edilmesini sağlamaktadır.
- İlk yılında çiçeklerini açan reyhan ömrünü tamamlamış kabul edilmektedir. Elverişli iklime sahip yerlerde ise çok yıllık olabildiği gözlemlenmiştir. Yetişkin bir reyhan bitkisi 15 ila 60 santimetre arasında uzamaktadır.
Gıda Sanayisinde Kullanım Alanları
Mor reyhanın sahip olduğu keskin kokusu, belirgin aroması nedeniyle baharat olarak kullanımı yaygındır. Gıda sanayisinde fırıncılık ürünleri, şekerleme, deniz ürünleri, çorba, çeşni, salata, sos, alkollü ve alkolsüz içecek üretiminde lezzeti arttırmak amacıyla kullanılmaktadır. Gıda katkı maddesi olarak peynir aroması elde edilmesinde de reyhandan yararlanılır. Yüksek oranda kırmızı renk pigmentleri içermesi nedeniyle antosiyanin kaynağı olarak kabul edilmektedir. Reyhan uçucu yağı antimikrobiyal etkiye sahiptir. Antioksidan ve antimikrobiyal özelliklere, fenolik bileşiklere, yoğun aromaya sahip oluşu reyhanı gıda sanayisi açısından kıymetli kılmaktadır.
Tüketim Alanları
Reyhan sadece geniş tarım alanlarında değil, evlerde de yetiştirilmektedir. Balkon, bahçe ve saksılara ekilip hasat edilmekte, taze halde veya kurutularak tüketilmektedir. Evde yetiştirilen veya satın alınan bu bitkinin tüketim alanı oldukça geniştir.
Reyhan şerbeti yemek kültürümüzde önemli bir yere sahiptir. Yoğun kokusu ve lezzeti ile bilinen bu şerbet; bir demet reyhanın ayıklanıp, temizlenmesinin ardından sürahi içinde 1,5 su bardağı toz şeker, 1 yemek kaşığı silme limon tuzu ve 2 litre kaynar suyun karıştırılması, birkaç parçaya ayırılan reyhan demetinin hazırlanan karışımın içine eklenmesi ve 3-4 saat bekletildikten sonra süzülmesi ile elde edilir. Bir diğer tercih edilen içecek olan reyhan çayı da farklı aromatik bitkilerin ilavesi ile karıştırılarak yapılmaktadır. Şerbet ve çay olarak tüketilmesinin yanı sıra çorba, pilav, et yemekleri, salata, yoğurt ve ayrana eklenerek tüketilmektedir.
Reyhanın Kimyasal Bileşenleri
Reyhan uçucu yağını oluşturan kimyası incelendiğinde: %40 linalol, %25 metil kavikol, %5-10 öjenol, %2-10 limonen, cis-osimen, jeraniol, sitronellol, 1,8- sineol, terpinil asetat ve kâfur içerdiği görülmüştür. Antiinflamatuvar özellikte olmasını terpineol, limonene, citral, linalool, citronellol, eugenol sağlar. Vücutta meydana gelen iltihaplanmaları sahip olduğu bu kimyasal özellikleri sayesinde giderir. Eugenol, citronellol ve linalool gibi güçlü esansiyel yağları içerir. Kalsiyum, omega 3, mineral, vitamin ve magnezyum yönünden zengindir. İnsan sağlığı için çok yararlıdır. Reyhan taze yaprakları antioksidan etkili bileşikler, K ve A vitaminleri ile manganez, demir ve bakır mineralleri içerir. Baharat olarak kullanılan reyhan ise önemli miktarda diyet lifi, protein, çeşitli vitamin ve mineraller içermektedir.
İnsan Sağlığına Yararları
Reyhan kullanılarak yapılan şerbet, öksürük ve hazımsızlık giderilmesinde yardımcıdır. Ağız ve diş sağlığında olumlu etki göstermekte, ağız yaralarını tedavi etmektedir. Sinir ve sindirim sistemi için yararlıdır. Antioksidan etkili bileşikler içerdiği için vücuttaki enflamasyonu, kronik hastalıkların riskini azalmaya yardımcıdır. Antiinflamatuvar özelliği ile vücutta meydana gelen iltihaplanmaları giderir.
Tarih boyunca birçok kültürde bereket, sadakat ve bolluğu simgelediğinden manevi açıdan da önemli bir yere sahip olan mor reyhan günümüzde hala evlerde, bahçelerde yetiştirilmekte ve tüketilmektedir. İnsan sağlığına olumlu etkileri, içerdiği faydalı bileşikler, kullanım alanlarının fazlalığı, antimikrobiyal özellikleri, karakteristik kokusu, yoğun aroması gıda sanayisi açısından da reyhanı tercih edilebilir kılmaktadır.
Kaynakça:
YİĞİTVAR, İsra. Arapgir Mor Reyhan Çayı Ve Şerbetinin Üretim Olanaklarının Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, 2017.
KARACA, Mehmet – KARA, Şevket Metin – ÖZCAN, Mehmet Muharrem. Bazı Fesleğen (Ocimum basilicum L.) Popülasyonlarının Herba Verimi ve Uçucu Yağ Oranının Belirlenmesi, Ordu Üniv. Bil. Tek. Derg., 2017; 7(2): 160-169.
http://www.turktarim.gov.tr/Haber/373/arapgir-mor-reyhaninin-basari-oykusu
