Süt Şekeri: Laktoz
Son zamanlarda laktoz intoleransı olmayan kişilerin bile laktozsuz gıda tüketimi giderek popülerleşmiştir. Bunun sebebi; laktoz intoleransı kavramının net olarak bilinmemesine rağmen popülaritesinin artmış olmasıdır. Popülaritesinin artmasına ek olarak bir de bağışıklık sistemine bağlı bir hastalık olan süt alerjisinin, laktoz intoleransı ile karıştırılması da laktozsuz gıda tüketimine yönelişi artırmıştır (Costanzo ve Canani, 2018). Bu derlemede laktoz, laktoz intoleransı ve laktoz intoleransına sahip kişilerin hangi süt ürünlerini tüketebileceğinden bahsedilecektir.
Laktoz Nedir?
Laktoz, sütte doğal olarak bulunan bir süt şekeridir ve asit ya da laktaz enzimi sayesinde glukoz ve galaktoza parçalanmaktadır (Ötleş ve ark., 2017). Bu da laktozsuz sütün daha tatlı olmasına neden olmaktadır. Laktoz, yapısında bulunan galaktoz nedeniyle oldukça önemli bir disakkarittir. Galaktoz, vücutta sinir ve damar sistemlerinin fonksiyonlarında kullanılmaktadır (Ötleş ve ark., 2017).
Laktoz İntoleransı
İnsan vücudunda laktaz enziminin olmaması ya da etkinliğinin düşük olması durumunda laktoz bağırsaklarda parçalanamaz ve emilemez (Bayhan ve Yentür, 1993). Bu durumda, ince bağırsakta kalan sindirilmemiş laktoz, osmatik basıncı dengelemek için ortamdaki sıvıyı çekerek; karında şişkinlik, ağrı, kramp, gaz ve ishale sebep olmaktadır (Ötleş ve ark., 2017). Bu olaya teknik olarak bakıldığında laktaz eksikliği ve laktoz intoleransı gibi tanımlar yapılmıştır. Bu tanımlardan günümüzde en çok kullanılanı laktoz intoleransıdır. Laktoz intoleransına sahip kişilerde görülen gastrointestinal semptomlar; alınan laktozun miktarı, laktaz etkinliğinin seviyesi ve sütün yanında diğer gıdalarla tüketilen laktoz tüketimine bağlı olarak değişmektedir (Cavalli-Sforza ve ark., 1987).
Laktoz intoleransı iki şekilde meydana gelmektedir. Tanımından da anlaşılacağı üzere birincisi laktaz eksikliğidir ve ince bağırsağın tüylü kenarında laktaz enzimi üretiminin durması ile oluşmaktadır. İntestinal laktazdaki bu şiddetli azalma genetiktir ve farklı yaş gruplarında görülebilir (Bayhan ve Yentür, 1993). Yaş grupları incelendiğinde, yaş ilerledikçe görülme sıklığı arttığı ve en çok yaşlılarda görülen bir hastalık olduğu görülmüştür (Ötleş ve ark., 2017). Laktoz intoleransının diğer bir sebebi ise genellikle beslenme bozukluğundan ve sindirim sistemi hastalığından kaynaklanmaktadır (Bayhan ve Yentür, 1993). Afrika ve Asya’da yaşayan insanlarda laktoz intoleransı daha yüksektir. Bunun sebebi ise bağırsaklarının süte alışkın olmamasıdır. Araştırmacılar bu durumu, sütten kesildikten sonra, süt içme alışkanlığının olmamasına ve süt yerine peynir ve yoğurt tüketilmesine bağlamışlardır (Akal ve Yetişmeyen, 2020).
Piyasada özellikle laktoz intoleransı olan kişilerin tüketimine uygun ürünler yer almaktadır. Bu ürünler fermantasyon tekniği ile ya da enzimatik hidroliz ile laktoz konsantrasyonunun azaltılması ve hasta bireylerin sindirebilecekleri seviyelere düşmesi sağlanmaktadır (Ötleş ve ark., 2017). Ticari öneme sahip olan sütlere bakıldığında laktoz içeriği en düşük olan süt keçi sütüdür. Bu yüzden intoleransı olan kişiler keçi sütü ürünlerini (peynir, süzme yoğurt) rahatlıkla tolere edebilmektedir. Ayrıca yapılan araştırmalara göre keçi peyniri, mozzarella, kaşar peyniri, beyaz peynir ve lor peyniri laktoz içermezken; labne ve eritme peyniri düşük miktarda laktoz içermektedir.
Sonuç olarak, laktoz hayvansal kaynaklı süt şekeri olarak bilinen disakkarit şekerdir. Süt ve süt ürünleri dışındaki gıdalar laktoz içermemektedir. Her gıdada olduğu gibi laktozun da çok fazla tüketilmesi çeşitli rahatsızlıklara sebep olmaktadır. Eğer laktoz intoleransına sahip değilseniz, gerekli miktarda süt ürünü tüketmenizde sağlığınız açısından sakınca yoktur.
KAYNAKÇA
Akal, C. ve Yetişmeyen, A., 2020. Probiyotik ve Prebiyotik Tüketiminin Laktoz İntoleransı Üzerine Etkileri, Gıda, 45(2), 380-389
Bayhan, A. ve Yentür, G. (1993). Laktoz İntoleransı. Gıda, 18(6).
Cavalli-Sforza, L. T., Strata, A., Barone, A., & Cucurachi, L. (1987). Primary adult lactose malabsorption in Italy: regional differences in prevalence and relationship to lactose intolerance and milk consumption The American journal of clinical nutrition, 45(4), 748-754
Costanzo, D. M. ve Canani, R. B., 2018. Lactose intolerance: Common misunderstandings. Ann Nutr Metab, 73 (suppl 4):30-37.
Ötleş, S., Özdestan-Ocak, Ö., Nakilcioğlu-Taş, E., Kartal, C. ve Özyurt, V.H., 2017, Gıda Kimyası, 3. Baskı, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 2017.
