Okul Kantinlerinde Logolu Gıdalar
Çocuk ve gençlerin gelişiminde büyük öneme sahip olan beslenme alışkanlığı ve düzenine dikkat edilmesi gerekmektedir. Günün büyük bir kısmını okulda geçiren çocuklar ve gençlerin sağlıklı, dengeli beslenebilmeleri için kantinlerde satılan gıdaların içeriğine dair gerekli düzenlemelerin yapılması, sıkça denetlenmesi zorunluluktur. İngiltere’de bir ortaokulda yapılan ankete göre yetersiz beslenen, diyetinde sıklıkla abur cubur bulunan çocukların fiziksel, zihinsel ve davranışsal olarak %95 oranında bozukluk yaşadıkları gözlemlenmiştir (J.Zehra, 2013). Bu ve buna benzer araştırmaların sıklaşmasıyla birlikte ülkemizde de okul kantinleri için logolu gıdalar adı altında önemli ve kıymetli bir çalışma başlatılmıştır.
Bilindiği üzere Millî Eğitim Bakanlığı’nın 2016 yılında yayınlamış olduğu genelgeye göre okul kantinlerinde satılacak olan gıdalara kısıtlama getirilerek çocuk ve gençlerin sağlıklı, güvenli gıdaya erişmeleri amaçlanmıştır. Bu genelgeye göre okul kantinleri, satışa uygun olan gıdalarda logo bulundurmak mecburiyetindedir. Her türlü okul, eğitim kurumu gibi işletmelerde satılacak olan gıdaların “Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği’” mevzuatına uygun olması durumunda satışına izin verileceği bildirilmiştir.
Bu genelgede okul kantinlerinde satışa uygun olan ve olmayan, belli kriterleri sağladığında satışına izin verilen gıda ve içecekler yer almaktadır. Genelgeyi inceleyelim:
Bu Genelgeye Göre Okul Kantinlerinde Satışı Uygun Olmayan Gıda ve İçecekler;
Enerji içecekleri, gazlı içecekler, aromalı içecekler (soğuk çay, ice tea), kolalı içecekler, aromalı doğal mineralli içecek, aromalı şurup, aromalı içecek tozu, aromalı su, meyveli içecek, meyveli içecek tozu, meyveli doğal mineralli içecek, yapay soda, meyveli şurup, sporcu içeceği (karbonhidrat- elektrolit içeceği), meyve nektarı, meyve suyu konsantresi, kızartmalar, cipsler (patates, mısır, şekillendirilmiş vb.), gevrek çerezler, tüm çikolata türleri (ayrı satılan veya ürünlere eklenmiş, damla çikolata, sürülebilir çikolata ve çikolata kaplanmış olanlar dâhil), gofretler (sade, dolgulu, kaplamalı vb.), tüm şeker ve şekerleme türleri (jöle şekerleme, sert şekerlemeler, yumuşak şeker, dolgulu-dolgusuz, kaplamalı, draje, tüm lolipoplar vb.), kremalı, çikolata dolgulu, jöleli kek, bisküvi ve pastalar (yaş pastalar, ekler, kruvasan, donut, parfe, mozaik pasta, muffin, cupcake vb.), hamurlu, şerbetli tatlılar (kuru baklava dahil), çiğ köfte, siyah ve yeşil çay (liseler hariç), bitki çayları, kafeinli ürünler (tüm kafeinli yiyecek ve içecekler, kahve tarzı ürünler, mocca, latte, capuccino vb.), guarana, guarana özü, eklenmiş kafein içeren ürünler, tatlandırıcı içeren yiyecek ve içecekler, krema, Hindistan cevizi sütü ve kreması, Sunset yellow (E 110), Kinolin Sarısı (E 104),Karmosin (E 122), Allura red (E 129), Tartrazin (E 102), Ponzo 4R (E 124), ve Titanyum dioksit (E 171)’i içeren gıda ve içecekler.
Görüleceği üzere okul kantinlerinde katkı maddeleri, renklendirici, uygun görülmeyen miktarda yağ ve şeker bulunan ürünlerin satışına izin verilmemesi hususunda kurallar belirlenmiştir. Bu tarz ürünler okul çağındaki çocuklar ve gençler için öğrenme güçlüğü, hiperaktivite bozukluğu gibi rahatsızlıklara sebebiyet verebilmektedir. Kontrolsüz porsiyonlama ile enerji ve kalori kontrolü yapılamayan gıdalar çocukların gelişimi için büyük risk teşkil etmekte, obezite gibi hastalıklara neden olmaktadır.
Eğitim Kurumlarında Satışa Uygun Olan Gıda ve İçecekler;
Meyveler, çiğ tüketilebilen sebzeler (mevsimine uygun olarak), salatalar (zeytinyağı ve limon eklenebilir). Kuru meyveler (en fazla 30g, ambalajlı, kaplamasız ve şeker katkısız – incir, kayısı, üzüm vb.). Kuruyemişler (30g, ambalajlı, soslanmamış, tuzsuz, kabuksuz – ceviz, fındık vb.). Taze sıkılmış meyve ve sebze suyu (şeker ilavesiz olmalı, en fazla 250 mL). İçme sütü (en fazla 240mL, UHT/pastörize süt). Yoğurt (en fazla 200g, paketli). Ayran (en fazla 250mL, paketli). Peynir (eritme peynirler ve krema ilave edilmiş peynirler hariç, pastörize sütten üretilen, en fazla 60g). Tüm peynir çeşitleri yarım yağlı, beyaz peynirler azaltılmış/az tuzlu olacaktır. Günlük haşlanmış yumurta. Zeytin (az tuzlu en fazla 25 g). Çeşnili ekmekler (çeşnisi; sert kabuklu meyveler, kurutulmuş meyveler, yağlı tohumlar, baharat olan ekmekler). Tam buğday ekmeği, tam buğday unlu ekmek/tam buğday unlu lavaş, karışık tahıllı ekmek vb. ürünlerden yapılan aşağıdakileri içeren yağ eklenmemiş sandviçler. Yumurta veya peynir. Turşu hariç taze domates, havuç, marul, biber vb. sebzeler. İçme suyu (şeker veya tatlandırıcı eklenmemiş). Doğal mineralli su. Doğal kaynak suyu. Şekersiz sakızlar (tatlandırıcılı sakızlar hariç).
Şartlar Sağlandığında Satışa Uygun Görülen Paketli Gıdalar;
Kek, bisküvi, kraker, kahvaltılık tahıllar, patlamış mısır vb. kriterleri. Ürünün toplam enerji içeriği ≤200kkal’i aşmamalıdır. Ürünün yağdan gelen enerjisi toplam enerjisinin %35’ini aşmamalıdır. Ürünün doymuş yağdan gelen enerjisi, toplam enerjisinin %10’unu aşmamalıdır. Doğal ve eklenmiş şekerden gelen enerji toplam enerjisinin %35’ini aşmamalıdır. Ürünün sodyum içeriği ≤200mg’ı aşmamalıdır. Dondurma, yenilebilir buzlu ürünler, buzlu içecekler vb. kriterleri o Dondurma, sütlü buz, bitkisel yağlı sütlü buz, sütlü tatlılar da ürünün enerjisi ≤150kkal ve doymuş yağ ≤3g’ı aşmamalıdır. Yenilebilir buzlu ürünler %99’dan fazla meyve suyu içermeli, şeker eklenmemiş ve miktarı 125mL’den az olmalıdır. Ezilmiş/kırılmış buzlu içecekler %99’dan fazla meyve suyu içermeli, şeker eklenmemiş ve miktarı 200mL den az olmalıdır. Çeşnili/aromalı yoğurtlar, çeşnili/aromalı sütler, meyve ve sebze suları, çay kriterleri o Üretiminde şeker kullanılan, çeşnili ve/veya aroma verici içeren içme sütlerinde; eklenmiş şeker ≤5g/100mL ve toplam şeker (doğal süt şekeri ve eklenmiş şeker) ≤9.5g/100mL olmalıdır. Üretiminde şeker kullanılan çeşnili ve/veya aroma verici içeren yoğurtlarda; toplam şeker miktarı ≤12.5g/100g olmalıdır. Meyve ve sebze suları: %100 meyve ve sebze suyu olmalı, ilave şeker içermemeli, 250mL’den büyük olmamalıdır. Liselerde çay en fazla 375mL olmalıdır. Bal (%100 doğal bal, en fazla 10 gramlık paket). Reçel ve marmelat (ekstra geleneksel reçel ve geleneksel marmelat (en az %45 meyve oranı), en fazla 10 gramlık paket). Tereyağı (en fazla 10 gramlık paket). Şalgam suyu (acılı/acısız, en fazla 150 mL), 100mL’de; 0.3-0.75g tuz, 120-300mg sodyum olmalıdır.
Aşağıdaki Kriterleri Sağladıklarında Satışı Uygun Görülen Atıştırmalık (Aperatif) Hazırlanan Gıda Maddeleri;
Poğaça (1 büyük boy=75g), tost (30g kaşar veya beyaz peynirli), simit (1 küçük boy=90g) için enerji içeriği ≤250kkal, doymuş yağ içeriği ≤5g ve sodyum içeriği ≤400mg olmalıdır. Sade kek (ev yapımı/pastane; 1 büyük dilim=60g) enerji içeriği ≤240kkal ve doymuş yağ içeriği ≤3g olmalıdır.
Aşağıdaki Kriterleri Sağladıklarında Satışı Uygun Görülen Sıcak ve İşlenmiş Gıda Maddeleri (100g için);
Tuzlu hamur işleri, börekler, makarnalar, pizzalar, pideler, fırınlanmış patates ürünleri, pilav ve spagettiler için enerji içeriği ≤250kkal, doymuş yağ içeriği ≤5g ve sodyum içeriği ≤400mg olmalıdır. Et ürünleri (burgerler, köfteler, nuggetlar, konserve balık ürünleri, konserve hindi ürünleri vb.) için enerji içeriği ≤250kkal, doymuş yağ içeriği ≤5g ve sodyum içeriği ≤500mg olmalıdır. İşlenmiş etler (salamlar, pastırmalar, sucuklar, sosisler vb.) için enerji içeriği ≤ 250kkal, doymuş yağ içeriği ≤5g ve sodyum içeriği ≤750mg olmalıdır.
Yasaklanan gıdalar incelendiğinde görülecektir ki; bu gıdaların günlük diyette bulunması çocuklar ve gençler açısından tehlike arz etmektedir. Ebeveynler çocuklarının beslenme düzenlerini evde takip edebildiği gibi okul dönemi boyunca da sağlıklı ve denetlenmiş logolu ürünleri tükettiklerinden emin olabileceklerdir. Logolu ürünler hakkında kurum çalışanları ve veliler de bilgilendirilmelidir. Tebliğe uygun olmayan ürünlerin satışını yapan okul kantiniyle karşılaşıldığında ise mutlaka ALO 174’ü aranmalı, şikâyette bulunulmalıdırlar.
İlginizi Çekebilir: Gıdanın Kimliği: Besin Etiketi
KAYNAKÇA:
Selçuk, Z. (2020, Kasım 10). Okul Kantinlerinde Satılacak Gıdalar ve Eğitim Kurumlarındaki Gıda İşletmelerinin Hijyen Yönünden Denetlenmesi. Genelge
Erişim Adresi: http://merkezisgb.meb.gov.tr/www/gida-isletmeleri-denetimi/dosya/40
J. Zehra, T. Ford, D. Jodrell (2013). Cross-sectional survey of daily junk food consumption, irregular eating, mental and physical health and parenting style of British secondary school children, Wiley Online Library
Erişim Adresi: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/cch.12068
