Sürdürülebilir Bir Gelecek İçin Sürdürülebilir Gıda

Hepiniz market raflarında ya da restoran menülerinde eminim ki sürdürülebilirliğin övüldüğüne tanık olmuşsunuzdur. Ancak sürdürülebilir gıda gerçekten nedir ve neden bu kadar önemlidir hiç düşündünüz mü? Sürdürülebilirlik, yalnızca organik ürünler satın almak veya çiftçi pazarından alışveriş yapmak mıdır? Gelin bu soruların cevaplarını birlikte öğrenelim.

Hayatta kalmak ve refah için ihtiyaç duyduğumuz her şey, doğrudan veya dolaylı olarak doğal çevreye bağlı olmaktadır. Sanayi devrimi sonrası üretim süreçlerinin değişime uğraması ile oluşan aşırı enerji tüketimi ve nüfus artışı yeryüzünde var olan doğal kaynakların daha hızlı ve kontrolsüz bir şekilde tüketilmesine neden olmuştur. Sürdürülebilirliğin en sık alıntılanan tanımı, daha sürdürülebilir bir gelecek için uluslararası iş birliğe teşvik edilmek amacıyla Birleşmiş Milletler tarafından toplanan üst düzey bir organ olan Brundtland Komisyonu tarafından 1987 yılında şu şekilde yapılmıştır:  

“Sürdürülebilirlik, üretim ve çeşitliliğin devamlılığı sağlanırken insan yaşamının daimi kılınması anlamına gelmektedir. Yani, kendi ihtiyaçlarımızı gelecek nesillerin yaşantılarından ve ihtiyaçlarından ödün vermeden karşılayabilmektir.„

Sürdürülebilirlik temel olarak çevresel, sektörel ve toplumsal olmak üzere üç ana konu üzerinden yürümekte olup, yaşanan güncel küresel problemlere çözüm getirmek üzere geliştirilmiştir. Bu genel tanımı gıda üzerine uygulamak da mümkündür. Sürdürülebilir gıda, sadece gıdanın kendisiyle ilgili değildir. Gıdanın nasıl üretildiğini, dağıtıldığını, paketlendiğini ve hatta nasıl tüketildiğini içeren faktörlerin bir kombinasyonudur. Sürdürülebilir gıda sistemleri, insanlara sağlıklı ve güvenilir gıda sağlamanın yanı sıra gıdayı etkileyen ekonomik, çevresel ve sosyal sistemler üzerinde sürdürülebilir izler bırakan ve doğayı koruyup zenginleştiren sistemlerdir. Dünyanın hızla büyüyen nüfusunu ele aldığımızda sürdürülebilir bir gıda arzını sağlamak gerçekten büyük zorluktur. Tabii ki her insan yapımı faaliyetlerde olduğu gibi gıda üretim sistemleri de iklim değişikliği, toprak bozulması, biyolojik çeşitliliğin yok olması ve su kıtlığı gibi sorunların ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Küresel gıda üretim sistemleri yönetimi, bu anlamda çevre üzerindeki bu olumsuz etkiyi en aza indirmek için gerekli özveriyi göstermelidir. Bunu gelecekteki gıda üretim kapasitesini desteklemek amacı ile de gerçekleştirmelidir. Söz edilen bu çevresel etki düzeyi; gıdanın nerede, nasıl ve çevresindeki var olan kaynakların mevcudiyeti ile direkt olarak ilgilidir.

Tarım, gıda endüstrisinin ve gıda üretim zincirinin başlangıç noktasıdır ve bu nedenle sürdürülebilir bir gıda sistemi için sürdürülebilir tarım şarttır. Sürdürülebilir tarım, düşük karbonlu ve organik gıda üretimini desteklemektedir. Genetiği değiştirilmiş ürünlerin üretiminin önlenmesinden ziyade yapay gübre ve böcek ilacı kullanımını da önlemektedir. Ayrıca, çeşitli mahsullerin ekilmesi biyolojik çeşitlilik ve toprak verimliliğine de katkı sağlamaktadır. Tarımla başlayan bu sürdürülebilirlik serüveni bir gıdanın paketlenmesinde kullanılan ambalajın sürdürülebilir olmasına kadar uzanmaktadır.

Sürdürülebilir gıda sisteminin tek ve kesinleşmiş bir tanımı olmamakla birlikte farklı kurumlar tarafından yapılmış çeşitli tanımları vardır. Bu tanımlardan bazıları şu şekildedir:

• Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’ne göre;

“Sürdürülebilir gıda sistemi, gelecek nesiller için gıda güvenliği ve beslenmeyi sağlayacak ekonomik, sosyal ve çevresel temellerden ödün verilmeyecek şekilde gıda güvenliği ve beslenme sağlayan bir gıda sistemi.„ [2]

• Amerikan Halk Sağlığı Derneği (APHA)’ne göre;

“Mevcut gıda ihtiyaçlarını karşılamak için sağlıklı gıda sağlayan ve aynı zamanda nesillere çevreye en az olumsuz etki yapacak şekilde gıda sağlayabilen sağlıklı ekosistemleri koruyan sistemler.„ [2]

Sürdürülebilir gıda sistemi içerisine entegre edebileceğimiz bir diğer terim de sürdürülebilir tüketimdir. Sürdürülebilir tüketim, üretilen gıdanın tüketiciye erişilebilir fiyatlarla ve yeterli miktarlarda tedarik edilmesini ifade etmektedir. Buna ek olarak üretilen ürünlerin tüketiciye güvenilir ve sağlıklı olarak ulaştırılması da bu kavramın amaçları doğrultusunda olmalıdır.

Gıda endüstrisinde sürdürülebilirliği sağlamak amacı ile yürütülen çalışmalar, gıda üretiminin çevresel etkisinin en iyi şekilde nasıl azaltılabileceği ve bu üretim zinciri boyunca bu israfın nasıl sınırlandırılacağı temelinde ilerlemektedir. Bu temelde ilerleme mevcut teknoloji ve bilgiler dahilinde yapılabilir ancak geliştirmek ve üzerinde emek sarf etmek gerekmektedir. Bir gıda üretim sistemini, daha sürdürülebilir hale getirmek üzere yapılabilecek eylemlerden bazıları şu şekildedir:

• Gıda israfını minimum düzeye indirmek.
• Gıda üretim zincirinin tüm safhalarında sürdürülebilir kaynaklardan gıda bileşeni temin etmek.
• Doğal kaynakları verimli kullanmak.
• Doğal kaynakların kalitesini korumak.
• Çevre açısından verimli gıda ambalajları kullanmak.
• Sürdürebilir tarım terimini de zincirin içine dahil edip birlikte ilerlemek.
• Tüketiciye sürdürülebilir tüketim şartlarını sağlamak.

Sürdürülebilir Gıda Sistemlerinde Popüler Olan Bazı Terimler

• AB EKO–ETİKET DÜZENLEMESİ

1992 yılından itibaren kullanılmakta olan bu etiket düzenlemesi, düşük çevresel etkilere sahip olan ürünlerin tüketilmesine teşvik olabilmek amacı ile gönüllülük prensibine dayanan bir çalışmadır. Eko etiketler aynı zamanda sürdürülebilir ürün etiketleri olarak da bilinmektedirler. Tüketicilerin farkındalığı yüksek bir şekilde daha yeşil ürün ve hizmetleri tercih edebilmeleri amacıyla başlatılmış bir çalışmadır. Belirlenen etiket üzerinde bulunduğu ürünün çevreye saygılı bir ürün olduğunu belirtmektedir. 

• KARBON AYAK İZİ

Bir ürünün var olduğu süre boyunca sebep olduğu sera gazı salınımlarını karbondioksit eşdeğeri olarak izlemek anlamına gelmektedir. Aslında, bir ürünün var olduğu zaman boyunca Dünya üzerinde bıraktığı yük şeklinde de ifade edilebilmektedir. Bu kavram, üretim ve insan faaliyetlerinin çevreye verdiği zararın birim karbondioksit cinsinden ölçüsü anlamına da gelmektedir. Gelişen gıda endüstrisinde giderek popüler hale gelecek olan bu terim, günümüzde işletmelerin ürünlerini ve üretimlerini dönüştürmeye çalıştığı önemli bir kavram haline gelmiştir.

• TEMİZ ÜRETİM

Bir ürünün üretim zincirinde baştan sona bulunan tüm sürecin, bütünsel ve önleyici bir çevre stratejisi uygulanarak ilerletilmesi ve bu ürünün üretim ve tüketiminin insan ve çevre üzerinde oluşturduğu risklerin minimum düzeye indirilmesi olarak ifade edilebilmektedir.

Sürdürülebilir gıda sistemleri üzerinde, büyüyen etkileri olan faktörler bulunmaktadır. Bu faktörler aşağıdaki şekilde sıralanabilmektedir.

• Su ve Kuraklık
• İklim Değişiklikleri
• Biyolojik Çeşitlilik
• Ekonomik Fiyat Dalgalanmaları
• Tarım Arazilerinin Bilinçsiz Yönetimi
• Kontrolsüz Kentleşme
• Biyoyakıt Üretimi

Belirtilen bu faktörler ile gıda sistemleri arasında karşılıklı bir etki bulunmaktadır. Bu etki unutulmadan ve bu faktörler göz ardı edilmeden politikalar uygulamalı ve bu uygulamalar değerlendirilerek olumsuz etkileri minimum düzeye indirebilmek amacıyla çalışmalara devam etmek birincil hedefimiz olmalıdır. Günümüzde sürdürülebilir gıda sistemlerini hayatımıza entegre edebilmek amacıyla uluslararası düzeyde AB, FAO ve G20 gibi öncü yapılar çeşitli girişimlerde bulunmakta ve projeler yürütmektedir. Ulusal düzeyde de bu uğurda ülkemizde yapılan çeşitli çalışmalar bulunmaktadır ancak bizlerin de öncülüğünde bu çalışmalar hız kazanmalı ve en doğru biçimde hayata geçirilmelidir. Gelin bizler de hep birlikte ülkemizde sürdürülebilir bir gelecek oluşturmak adına sürdürülebilir gıda sistemleri çalışmalarına öncülük edelim…

KAYNAK

[1] United States Environmental Protection Agency: https://www.epa.gov/sustainability/learn-about-sustainability  adresinden alındı.

[2] GMT Food: https://www.gmtfood.com/blog/surdurulebilir-gida-sistemleri adresinden alındı, (2020, Temmuz 27).

[3] Ackers, K. Eco and Beyond: https://www.ecoandbeyond.co/articles/food-sustainability/  adresinden alındı.

[4] Karaali, A. Gıda Sektöründe Sürdürülebilirlik.

[5] Sustainability in the Food Industry: Progress and Next Steps. Food Ingredients Global. https://www.figlobal.com/en/home.html  adresinden alındı.